Kiracılar geçit hakkı davası için anayasada bulunan Medeni Kanunun 747. maddesinden ve devamından yararlanabilmektedirler. Geçit hakkı davalarında, taşınmaz malın sahibi, iyelik sahibi olan kişinin, genel yola herhangi bir bağı bulunmayan taşınmaz maldan, genel yola bağlantısını sağlamak için, komşu olan taşınmazlardan ya da taşınmazların üzerinden sahip olduğu hakkı, sürekli olarak kullanabilmektedir. İyelik sahibi bu hakkı kullanabilmek için ve geçit hakkı davasını açabilme için, tesis işlemlerinden fayda sağlarken iki tarafında eşit durumda olması gerekmektedir. Başka bir deyişle geçit hakkının kullanılabilmesi için iki tarafın da menfaatleri aynı oranda olmalıdır.
Zorunlu Geçit Hakkı Kullanılabilir Mi?
Yeri geçici süreyle kiralamış kiracılarda, birbirleri arasında ortak bir anlaşma yapıp kararlaştırarak geçit hakkı için aralarında bir anlaşma kurabilmektedirler. Fakat aksi durumlar olup anlaşma sağlanamadığı durumlarda mecburi olarak da geçit hakkı davası kurulabilir. Kurulan Geçit hakkının mutlaka resmi bir şekilde yapılması mecburidir. Oluşabilecek herhangi bir anlaşamamazlık da kiracı geçit hakkı davası açabilmektedir. Bununla birlikte Yargıtay, geçit hakkının resmi bir yolla yapılmasına ve geçit hakkının ne durumda tesis edilmiş sayılabileceğine ilişkin uygun kararlara varmaktadır.
Geçit Hakkı Davalarının Nedenleri
Nüfus üzerinde plansız artış, çarpık kentleşmeye neden olmaktadır. Bunun sonucunda arazi yapılandırmaları da sağlıklı bir şekle ulaşamamıştır. Taşınmazların ihtiyacı olan yol gereksinimlerine kavuşamamışlardır. Bu tür durumlar da geçit hakkı davalarının artmasına sebep olmaktadır.
Geçit hakkı davalarında genelde yolun bulunduğu konum, genel yola bağlantısı olmadığında ya da bağlantısı olsa bile bulunan yolla ihtiyacını gideremediğinden taşınmazın genel yola kesintisiz bir şekilde bağlanmasını sağlamak için bu tür davalara başvurulmaktadır. Böyle sorunlarla karşılaşıldığında, genel yola bağlantısı bulunmayan taşınmazın maliki, komşu olan maliklerden kendisi için en uygun olan geçit hakkını isteme talebinde bulunacaktır.
Bu tür durumlarda kendisi için geçit hakkı verilecek taşınmaz maliki, adalet ve memnuniyet içerisinde komşu olan taşınmaz malikine geçit hakkı bedelini ödemek durumundadır. İhtiyacını karşılamak için geçit hakkı talebinde bulunan kişi, taşınmazın genel yolla hiçbir bağlantısının olmaması durumunda mutlak olarak geçit hakkı ihtiyacına sahip olduğu belirtilir. Diğer belirtilen durum ise, taşınmazın genel yolla bağlantısının bulunduğu fakat bulunan yolun ihtiyacı karşılamaması gibi durumlarda nispi geçit ihtiyacının olduğu belirtilmektedir.
Usul
Taraflar birbirleriyle anlaşma sağladığı takdirde tapuyu şerh yoluyla koruma sağlayabilmektedir. Fakat anlaşmazlık durumunda da dava yoluna gidilir.
Fakat belirtmek gerekirse kiracı geçit hakkı için dava açtığında, aleyhine geçit hakkı davası açılacak kişinin taşınmaz tapuya kaydı olması gerekmektedir ve kendi şahsine ait olması şart koşulmuştur. Tapu tahsis belgesi olan kişilere açılan davalar reddedilmektedir ve bu durumda maliki devlete ait olan taşınmazlar da geçit hakkı kurulamamaktadır. Geçit hakkının kurulabilmesi için talepte bulunan kişiye ait olan taşınmazının genel yola bağlantı geçidi olmamalıdır ya da yetersiz kalmalıdır. Kanun içerisinde geçen genel yol ifadesi, başka bir terimle anlatmak gerekirse, o yerde bulunan insanların ortak olarak kullandıkları yol olarak söylenebilmektedir.
Davada Bulunan Taraflar
Geçit hakkı dosyasındaki davacı, lehine kurulan geçit hakkı talebi için, taşınmaz maliki davalıysa, aleyhine kurulmuş bir geçit hakkı davasında taşınmazın malikidir. Burada taşınmazların üzerinde birden fazla maliki bulunması davada sorun teşkil etmektedir. Taşınmazın malikleri birden fazlaysa bu durum elbirliği mülkiyet ve paylı mülkiyet olmak üzere bu durumlara göre sonuçlanacaktır. Fakat bu taşınmazlar üzerinde elbirliğiyle mülkiyet bulunuyorsa bütün maliklerin hep birlikte davayı açmaları gerekmektedir fakat paylı mülkiyet durumunda malikler tek tek bu davaları açma hakları bulunmaktadır.
Davada Yetkili ve Görevli Olan Mahkeme
Açılan davalar, yüklü taşınmazın bulunduğu yere ait olan asliye hukuk mahkemelerinde açılması gerekmektedir.
Davalar
Geçit hakkı için kurulan davalarda, talep edilmiş olan geçit oranı tespit edilip ve yüklü taşınmaza verilecek zarar en aza indirgenecek şekilde kurulacaktır. Yol geçidinin bulunacağı yer tespit edilip yüklü taşınmazlara zararı dokunmaması sebebiyle geçidin asgari boylarda bulunması karar verilecektir. Mahkemeler, geçit hakkına sahip olacak kişiler, malik sahiplerine ödemesi gereken ücretlere de karar verecektir. Geçiş hakkı davalarını diğer davalardan farklı kılan şey ise davacıların isteği üzerine geçit kurulsa bile mahkeme giderleri ve vekalet ücretleri davacı tarafına bırakılmasıdır.
Geçit Hakkı Davalarında Önemli Olan Maddeler
Anayasamızda bulunan 4721 sayılı Türk Medeni Kanununun 747. maddesine göre kurulacak olan davalarda zorunla olan maddeler aşağıda listelenmiştir;
- Taşınmazların genel yola çıkması amacıyla gerekli geçit bulunmaması durumunda malik, bütün bir bedel ödeyerek geçit hakkına sahip olmak için komşularından hak isteyebilir.
- İstenilen hak, öncelikle komşudan geçidin istenmesi, eski mülkiyet ve genel yol durumuna bakılarak aralarında en uygun olan komşuya karşı ve verilen geçit hakkından en az zarar görecek olana karşı kullanılmaktadır. Zorunlu ola geçit hakkı iki tarafın menfaatleri üzerine belirlenir.
- Zorunlu geçit hakkı davası kurulabilmesi için olan şartlar; taşınmazlara ait tapu kaydının bulunması ve özel mülkiyete ait olmaları gerekmektedir. Geçit hakkının ihtiyaç durumunun ciddi oranlarda olması ve geçit hakkı alınması için gereken ödemelerin yapılması gerekir.
- Mahkemede açılan bu davalar, mülkiyet hakkını da yakından kapsadığı için mülkiyet haklarını en az zarar görülecek sınıra getirilmesi şeklinde hükümler verilmektedir.
- Geçit hakkı kurulması için davayı açan kişi, kendi lehine geçit hakkı açılmasını istenen taşınmazın tapudaki şahsi maliki olmaktadır.
- Davacı kendi faydası için geçit hakkı talebinde bulunduğunda eğer taşınmaz paylı mülkiyete ait ise ortaklardan hepsi geçit hakkı kurulması için talepte bulunabilirler.
- Zorunlu geçit hakkı davalarında olan davalı, kendi zararına geçit hakkı kurulabilecek durumlarda taşınmaz ya da taşınmazların tapu malikleridir.
- Taşınmazın ortakları paylı ya da elbirliği mülkiyetine ait olması gibi durumlarda bütün maliklerin dava içerisinde bulunması gerekmektedir. Dava kurulduktan sonra zararına geçit hakkı bulunacak taşınmazın yer değişmesi sonrasında düşmanlık oluşması gibi durumlarda, yeni edinilmiş taşınmaz malikleri tarafınca dava sürdürülebilmektedir.
Geçit Hakkı Davalarının Masrafları
Geçit hakkı davaları için istenen masraflar; dava başlangıcındaki istenilen harç ve giderler için ilk olarak ödenmesi istenilen miktarlardır. Geçit hakkı davalarının bedelleri nispi de olacağından belirlenen miktar değişmektedir. Dava dilekçelerinde belirtilmiş olan bedellere bakılarak binde 68,31’in dörtte biri olarak peşin harçla 2017 yılı göz alınarak 31,40 TL başvuru için harç istenmektedir. Bunun dışında gider avansı da denilen, tanık ya da taraflara gönderilecek tebligatlar için gider avansı, keşif ve bilirkişi masrafları da delil avansı olarak istenmektedir.
Dava açıldığı zaman bu deliller peşin olarak istenip, dava sürecinde eksik olduğu anlaşılırsa mahkemenin belirlediği süre içerisinde tamamlanır. Dava araştırmalarında ve bilirkişi masrafları, dava başladığında davacı aracılığıyla yatırılır ve dava onaylanırsa davacıdan lehine vekalet ücreti istenmez ve mahkeme masrafları davacı üzerinden tahsil edilir. Fakat davanın reddedilmesi gibi durumlarda davacı olan kişi karşı tarafta olan davalıya tüm masrafları ve vekalet ücretini yatırmak zorundadır.
